George Sluizer

82, Amsterdam, 20 september, aneurysma van de aorta

In Frankrijk geboren Nederlands filmmaker en producent. Internationaal opererende regisseur van speelfilms en documentaires, die in de hele wereld werd gewaardeerd om zijn eigenzinnige en tot in de kleinste details beheerste producties. Ondervond vooral in eigen land veel weerstand van subsidiënten en kruideniers in het filmbedrijf, die hem vergeefs trachtten in hun eigen hokjes op te sluiten. Zo had hij nog steeds geen distributeur voor zijn bekendste film Spoorloos (1988), toen deze op het Nederlands Filmfestival het Gouden Kalf voor beste lange speelfilm en de Prijs van de Nederlandse Filmkritiek won. De verfilming van Tim Krabbé’s novelle Het Gouden Ei werd door het bioscoopbedrijf namelijk te morbide gevonden. Pieter Goedings (The Movies) nam de film alsnog in distributie. De debuterende Johanna ter Steege won er een Europese Filmprijs voor en Sluizer mocht zelf de Hollywoodremake regisseren, The Vanishing (met Jeff Bridges, Sandra Bullock en Kiefer Sutherland; 1993), al moest hij een montage met een happy end op de koop toe nemen.

Ook de allereerste film van Sluizer, de korte documentaire De Lage Landen (1961), een door Koninklijke Nederlandse Shell geproduceerd documentair portret van Nederland en zijn strijd tegen het water, trok internationaal de aandacht. De film won een Zilveren Beer in Berlijn en de Nederlandse Staatsprijs voor de Filmkunst, toen de hoogste  nationale filmonderscheiding. Daarvoor was de in Parijs geboren  zoon van een Nederlandse vader en een Noorse moeder, die de oorlogstijd op een Noord-Engelse kostschool doorbracht,  afgestudeerd aan de prestigieuze Franse filmschool IDHEC en had hij geassisteerd bij Bert Haanstra, onder meer als assistent-regisseur van sommige van diens opdrachtfilms voor Shell en de speelfilm Fanfare (Haanstra, 1958), maar ook Kleren maken de man (Georg Jacoby, 1958). Na het succes van De Lage Landen/Hold Back the Sea haalde Sluizer met zijn volgende korte documentaire Clair-Obscur (1963) de competitie van Cannes. Het was tevens het begin van zijn productiemaatschappij Sluizer Films, die later MGS (Maatschappij George Sluizer) zou gaan heten en die in de praktijk geleid zou worden geleid door zijn vrouw, Anne Lordon. Er volgden korte documentaires als Ierland (1964) en een reeks specials voor National Geographic Society: Yankee Sails across Europe (1966), The Lonely Dorymen, Portugal’s Men of the Sea (1967) en Siberia: The Lost Horizon (samen met Rolf Orthel, 1969). De facto gaf Sluizer leiding aan een groot aantal cameramensen die opnamen maakten van het eerste grote popfestival in Nederland, in Rotterdam-Kralingen (1970). Na veel gedoe prijkte vooral de naam van producent Hans Jürgen Pohland op de credits van Love and Music/Stamping Ground (1971). De jaren 70 voerden Sluizer vooral naar Latijns-Amerika, waar hij in Brazilië een uitstekende korte film maakte, Het vlot/The Raft (1973), maar vooral een imposant, bijna neo-realistisch speelfilmdebuut, João en het mes (competitie Berlijn; 1972). Hoewel de financiering vooral van het Nederlandse Productiefonds kwam en de recensies uitstekend waren, kwam er bijna niemand in de bioscoop kijken naar een film met Braziliaanse acteurs en werd de film na een week al uit roulatie genomen. Een petitie van collega-filmmakers en journalisten leidde tot een bescheiden reprise. Daarna trad Sluizer in Peru op als productieleider van de megalomane speelfilm Fitzcarraldo (Werner Herzog, 1982). Het over een berg heentrekken van een rivierschip kostte enkele plaatselijke medewerkers het leven, maar ook Sluizer werd bedreigd, door de permanent in staat van oorlog met de regisseur verkerende hoofdrolspeler Klaus Kinski. Intussen had MGS het plan opgevat om deel uit te gaan maken van de in die periode succesvolle Nederlandse speelfilmmarkt, ook om uit de eventuele winst eigen films te kunnen financieren. Het eerste project was een verfilming van Het Jaar van de Kreeft (Herbert Curiël, 1975), een verfilming van het boek dat Hugo Claus schreef over zijn affaire met actrice Kitty Courbois. Ze werden in de niet zo heel succesvolle filmversie gespeeld door Rutger Hauer en Willeke van Ammelrooy.
Ook produceerde MGS Film Tiro! (Jacob Bijl, 1979), dat in de Quinzaine van Cannes te zien was en het speelfilmdebuut Bastille (Rudolf van den Berg, 1984), naast de meeste van Sluizers eigen Nederlandse films. Na de politieke documentaire over Palestina Het Land der Vaderen (1975) was de fictiefilm wederom een boekverfilming, naar de liefdesroman van Harry Mulisch Twee Vrouwen/Twice a Woman (met Bibi Andersson, Sandra Dumas en Anthony Perkins; 1979). Zijn eerste Gouden Kalf, feitelijk een oeuvreprijs, won Sluizer in 1982 voor het scenario van de korte, in Mexico gedraaide speelfilm Tepito Si! De korte miniwestern Sweetwater Junction (1981) werd gevolgd  door een in hetzelfde gat in Texas gedraaide film over het maken van een film, Red Desert Penitentiary (1985), die ook bijna niemand hier in de bioscoop wilde zien. In feite was Spoorloos de eerste en enige (deels) Nederlandstalige speelfilm die Sluizer regisseerde. Ook zijn volgende werk was internationaal: het op een novelle van Bruce Chatwin gebaseerde Duits-Engelse Utz (1992), waarvoor hoofdrolspeler Armin Müller-Stahl in Berlijn een Zilveren Beer won; de Engels-Amerikaanse thriller Crimetime (1996);
de voor een Gouden Kalf  (beste lange speelfilm) genomineerde Portugees-Nederlandse komedie Mortinho por chegar a casa/Dying to Go Home (samen met Carlos da Silva; 1996); de Duits-Belgisch-Engelse eurothriller The Commissioner (competitie Berlijn; 1998); en de op een roman van Nobelprijswinnaar José Saramago gebaseerde Spaans-Portugees-Nederlandse allegorie La balsa de piedra/The Stone Raft/Het Stenen Vlot (2002).De film werd genomineerd voor een Gouden Kalf in de categorieën beste lange speelfilm en beste regie en bezorgde Sluizer een Speciale Juryprijs, zijn derde Gouden Kalf. Het zag er naar uit dat de met een slechte gezondheid kampende Sluizer zijn laatste film zou maken in 2010, de mede door al-Jazeera gefinancierde lange documentaire Homeland (2010), een woedende aanklacht tegen met name Israëls oud-premier Ariel Sharon.
Maar Sluizer moest nog een ander project tot een goed einde brengen, hetgeen hem met bewonderenswaardige bravoure lukte. De in 1993 grotendeels opgenomen Amerikaanse speelfilm Dark Blood kwam tot een onverwacht einde, door de plotselinge dood van hoofdrolspeler River Phoenix. Er was een completion bond, dus de verzekeringsmaatschappij betaalde uit aan de producent en nam in ruil daarvoor bezit van al het filmmateriaal. Wat Sluizer ook probeerde, de filmrollen bleven voor eeuwig in de kluis. Uiteindelijk is het hem toch gelukt ze in handen te krijgen, vermoedelijk door handelingen die zich het best als diefstal zouden laten omschrijven. Maar in kunst en liefde is alles geoorloofd, en Sluizer voltooide alsnog zijn versie van de film, met door hemzelf ingesproken beschrijvingen van nog niet gedraaide scènes. Die versie ging in 2012 op het Nederlands Filmfestival in première en maakte een lange tournee langs andere festivals, zoals Berlijn, Istanbul en Moskou. Veel kenners van Sluizers werk noemden het zijn potentieel beste film en daar leek Sluizer het niet oneens mee te zijn.

George Sluizer on Dark Blood from CineCrowd on Vimeo.
Overige documentaires als regisseur: Letters (tevens geluid; 1973), Drie dagen respijt (tevens geluid; 1973), The Islanders (1976), Een brief uit Libanon (tevens geluid en montage; 1977), De Amerikaanse Droom (1982) en Adios Beirut (tevens scenario, geluid en montage; 1983). Sluizer was te zien in de korte Eisenstein-pastiche De strijd der volharding (Paul Cohen, 2003), ter gelegenheid van het vijfjarig bestaan van het Dutch Directors Guild (DDG). Hij was aan het eind van zijn leven de hoofdpersoon van twee documentaires: George Sluizer –Filmen over Grenzen (Hans Heijnen, 2006) en Sluizer Speaks (Dennis Alink, 2014).
Waar het eerste portret vooral het compromisloze, bijna pathologische fanatisme van de regisseur tegen het licht hield, is de tweede voornamelijk een interview, net als het boek Wie zijn ogen niet gebruikt, is een verloren mens (Hans Heesen, 2012). Sluizer hield van gekruide anekdotes en ongelooflijke verhalen, die soms zo fantastisch klonken dat sommige toehoorders ze niet wilden geloven. Maar de visie op Sluizer als een ontembaar filmbeest, met zeer beperkt oog voor de medemens, wordt sterk tegengesproken door collega’s met wie hij werkte, zoals zijn assistent bij Twee Vrouwen Jurriën Rood, en de studenten die hij les gaf op bij voorbeeld de Nederlandse Filmacademie. Die benadrukken juist de gulheid waarmee hij zijn enorme kennis en ervaring met volgende generaties deelde. Een zekere bitterheid jegens de Nederlandse filmcultuur, die hem zo vaak schoffeerde, valt alleszins te billijken. Werkte vaak samen met zijn kinderen, assistent-regisseur en productieleider Anouk Sluizer en visual effectsman, editor en ontwerper Joris Sluizer.