Ellen Vogel

93, Amsterdam, 5 augustus, natuurlijke dood

Nederlands actrice, voluit Ellen Marie Elize Anthing Vogel. Dochter van voordrachtskunstenaars Albert Vogel sr. en de in het werk van Louis Couperus gespecialiseerde Ellen ‘Vareno’ Buwalda, zuster van voordrachtskunstenaar Albert Vogel jr. en danseres en balletpedagoog Tanya Marshall.  Gedistingeerde grande dame van het Nederlandse toneel, lang verbonden aan de Nederlandse Comedie (1950-71). Won daar in 1961 de Theo d’Or (voor hoofdrollen in Françoise Sagans Kasteel in Zweden en Joost van den Vondels Joseph in Egypten, en in 1976 bij de Haagse Comedie de Colombina voor een bijrol in Maksim Gorki’s Zomergasten. Voelde zich rond 1970 diep geraakt door de denigrerende benadering van haar werk door criticus Ischa Meijer, die haar ‘actreutel’ noemde, en de verstoringen van voorstellingen door de actiegroep Tomaat. Ze vertelt daarover met nauw verholen woede in de aflevering Licht aan! Discussie! van de documentaireserie Allemaal Theater (Leo de Boer, 2004).

Bij televisiekijkers was Vogel daarentegen in dezelfde periode zeer geliefd, onder meer door haar rollen in de op Couperus gebaseerde dramaseries De kleine zielen (als Constance; 1969) en Van oude mensen, de dingen die voorbijgaan (Walter van der Kamp, 1975), Zonder Ernst (1992-98) en veel later als koningin Juliana in Bernhard, Schavuit van Oranje (Pim van Hoeve, 2010) en Beatrix, Oranje onder vuur (Van Hoeve, 2012).
Vroeg filmdebuut in de neorealistische verzetsfilm Bezet gebied (Frans Dupont en Wim Gerdes, 1946). Daarna speelde ze niet in veel films, maar stuk voor stuk wel fijnzinnige rollen, die een grote bijdrage leverden aan de betreffende film. Zo won regisseur Fons Rademakers, die een aantal jaren getrouwd was geweest met Ellen Vogel, in Berlijn een Zilveren Beer voor zijn tweede speelfilm, Makkers staakt uw wild geraas (1960). Het scenario van Jan Blokker beschreef de wederwaardigheden van drie paren in Amsterdam-Zuid tijdens de sinterklaasperiode. Het personage van Vogel, Norah Buwalda, in scheiding met Guus Hermus, kreeg de naam van haar echte moeder. De eerste scène van Vogel en Hermus is een van de best geacteerde in de Nederlandse filmgeschiedenis, zeker tot dan toe. Daarna speelde Vogel de moeder in Het mes (Rademakers, 1961), een kostuumrol in travestie in Monsieur Hawarden (Harry Kümel, 1969), in de korte studentenfilm De vergeten zuster (Marianna Dikker, 1981), mademoiselle Bonnema in de verfilming van Jan Wolkers’ Brandende liefde (tegenover Peter Jan Rens; Ate de Jong,  1983),  gastrollen in de minimal movies Paul Chevrolet en de ultieme hallucinatie (Pim de la Parra, 1985) en Als in een roes… (De la Parra, 1986), de moeder van Max in The Discovery of Heaven (Jeroen Krabbé, 2001) en als de oudere Thekla Reuten in De tweeling (top-billed; Ben Sombogaart, 2002).
Laatste filmrol was een kort optreden in Masterclass (Hans Teeuwen, 2005). Overig televisiewerk onder meer in de series Villa des Roses (naar Willem Elsschot; Van der Kamp, 1968),  Armoede (naar Ina Boudier-Bakker; Bram van Erkel, 1982), als Juliana van Stolberg in Willem van Oranje (Van der Kamp, 1983), Herenstraat 10 (geregisseerd door Tomaat-veteraan John van de Rest, 1983), Charlotte Sophie Bentinck (naar Hella S. Haasse; Ben Verbong, 1996), als grootmoeder Mimi in Doris (Esmée Lammers, 2013) en in de telefilm De avondboot (Karim Traïdia, 2006). Was de hoofdpersoon van een tv-portret van Opium TV (2010) en figureerde prominent in de documentaire De dingen die voorbij gaan (Michiel van Erp, 2015) over de vergankelijkheid van theaterroem. Daarin sprak Vogel de historische woorden: ,,Acteren is spelen met rook.’’ Gescheiden van acteur Hans Tobi, weduwe van zakenman Jimmy Münninghoff.