Sidney Lumet

86, New York, 9 april, maligne lymfoom

Amerikaans regisseur. Maakte gedurende zes decennia films van constant hoge kwaliteit, zodat je hem zou kunnen rekenen tot de grootste filmmakers uit de tweede helft van de vorige eeuw. Kenmerkend is zijn realistische stijl en verknochtheid aan de straten van New York als locatie. Zoals hij het zelf formuleerde in een gefilmd interview met Jamie Stewart in 2007 (te vinden op de Facebookpagina van Roger Ebert), was het Lumets ideaal om de kijker te doen geloven dat hij er echt bij is. Tegelijkertijd was hij zeer trouw aan de letter van het scenario, omdat wat een acteur ter plekke improviseert het scenario zelden verbeteren kan. Hij verklaarde die opvatting mede uit het feit dat hij uit het theater voortkwam.

Geboren op 25 juni 1924 in Philadelphia, als zoon van twee Poolse emigranten die in het Jiddische theater acteerden, stond hij als kind al op de planken. Hij speelde vele kinderrollen op Broadway en als 15-jarige in een enkele film, One Third of a Nation (Dudley Murphy, 1939). Alleen in de remake van The Manchurian Candidate (Jonathan Demme, 2004) zou hij nog even als acteur in beeld komen. Na tijdens de Tweede Wereldoorlog radars te hebben gerepareerd in India en Birma, richtte Lumet in 1946 een off-Broadwaygezelschap op. Vanaf 1950 werd hij televisieregisseur en een van de grote namen van wat wel bekend staat als The Golden Age of Live Television Drama, naast onder meer John Frankenheimer en Delbert Mann. Zijn eerste bioscoopfilm maakte hij op voorspraak van hoofdrolspeler Henry Fonda. 12 Angry Men/De twaalf gezworenen (1957), gedraaid door de virtuoze cameraman Boris Kaufman, werd meteen een doorslaand succes. De verfilming van het toneelstuk van Reginald Rose over een jurylid dat in zijn eentje het vonnis weet om te draaien, is nog steeds het schoolvoorbeeld van een excellente rechtbankfilm.

Lumet kreeg er een Gouden Beer voor en de eerste van vier Oscarnominaties als regisseur, gevolgd door de klassieke gijzelingsfilm Dog Day Afternoon (1975), de snijdende televisiesatire Network (1976) en het advocatendramaThe Verdict (met Paul Newman; 1982). Ook werd hij genomineerd als scenarioschrijver (samen met Jay Presson Allen) voor Prince of the City (1981), een epos over corruptie bij de politie, dat misschien wel de meest realistische film was uit zijn hele loopbaan. Hij ontving uiteindelijk zijn enige Oscar voor een heel oeuvre in 2005.

Lumets films hebben vaak rechtzaken en misdaadverhalen als onderwerp. Als liberaal bestreed hij onrecht, zonder te moraliseren, en maakte ook negatieve personages sympathiek. Hij bezorgde vele acteurs hun beste rollen en/of eerste grote faam, zoals Rod Steiger als overlever van de holocaust in The Pawnbroker/De pandjesbaas (1964) en Al Pacino in Serpico (1973) en Dog Day Afternoon. Vier keer won een acteur een Oscar onder regie van Lumet: Ingrid Bergman in Murder on the Orient Express (1974) en Faye Dunaway, Peter Finch en Beatrice Straight voor Network. Nog dertien andere acteurs werden genomineerd voor een Oscar.

Tot zijn bekendste overige films behoren That Kind of Woman (met Sophia Loren; 1959), The Fugitive Kind (met Marlon Brando en Anna Magnani; 1960), Vu du pont/A View from the Bridge (naar Henry Miller; 1962), het anti-nucleaire Fail-Safe (1964), de psychologische oorlogsfilm The Hill (met Sean Connery; 1965), The Group (naar Mary McCarthy; 1966), John LeCarré's The Deadly Affair (met Simone Signoret en James Mason; 1966), Tsjechovs The Seagull (met Signoret, Mason en Vanessa Redgrave; 1968), The Appointment (met Omar Sharif en Anouk Aimée; 1969), de documentaire King, A Filmed Record...Montgomery to Memphis (samen met Joseph L. Mankiewicz, 1970), The Anderson Tapes (met Connery; 1971), The Offence (met Connery; 1972), de verfilming van Peter Shaffers successtuk Equus (met Richard Burton; 1977), de musical The Wiz (met Diana Ross en Michael Jackson; 1978),

de verfilming van Ira Levins stuk Deathtrap (1982), E.L. Doctorows Daniel (over de Rosenbergs; 1983), Garbo Talks (met Anne Bancroft; 1984), de politieke analyse Power (met Richard Gere, Julie Christie en Gene Hackman; 1986), The Morning After (met Jane Fonda en Jeff Bridges; 1986), Running on Empty (met River Phoenix; 1988), Family Business (met Connery en Dustin Hoffman; 1989), Q&A (met Nick Nolte; 1990), A Stranger among Us (een chassidische thriller; 1992), Guilty as Sin (met Don Johnson; 1993), Night Falls on Manhattan (met Andy Garcia; 1996), de remake van John Cassavetes' Gloria (met Sharon Stone; 1999), Find Me Guilty (met Vin Diesel; 2006) en de onderschatte zwanenzang Before the Devil Knows You're Dead (met Philip Seymour Hoffman, Ethan Hawke en Albert Finney; 2007).

In 1996 publiceerde Lumet het boek Making Movies, dat buitengewoon lucide inzichten verschaft in het regie-ambacht. Lumet was vier keer getrouwd, onder meer met actrice Rita Gam, societyster Gloria Vanderbilt en Lena Hornes dochter Gail Buckley.